• OʻZ
  • RU

    • Oshqozon osti bezini qanday tiklash mumkin – ekspertlar maslahati

    Как восстановить поджелудочную железу – советы экспертов

    Foydali maqolalar /

    Oshqozon osti bezini qanday tiklash mumkin – ekspertlar maslahati

    18/07/2023

    Oshqozon osti bezi salomatligi

    Har safar ovqatlanganda oshqozon osti bezi yetarli miqdordagi fermentlar va gormonlarni ajratishi lozim, shunda organizm yeyilgan taomdan naf oladi. Notoʻgri ovqatlanish, alkogol suiiste’mol qilish sababli oshqozon osti bezining zoʻriqishi salomatlikka jiddiy putur yetkazishi mumkin. Sogʻlom taom va zararli moddalar ta’sirini cheklash butun ovqat hazm qilish tizimi toʻgʻriishlashini ta’minlaydi. Oshqozon osti bezi yaxshi holatda boʻlishi uchun nimalar qilish kerak va nimalardan qochish kerakligini bilib oling.

    Oshqozon osti bezi: organizmdagi vazifasi va oʻrni1

    Maktabdagi biologiya dasturidan oshqozon osti bezi fermentlar deb nomlanuvchi maxsus kimyoviy moddalar – tripsin, ximotripsin, amilaza va lipaza ishlab chaqrishi yodinizda boʻlsa kerak. Ular biz iste’mol qilgan oqsillar, yoʻgʻlar, uglevodlar parchalanishiga va inson organizmiga singishiga yordam beradi. 

    Oshqozon osti bezi shuningdek, insulin, glyukagon kabi garmonlarni ham ajratib chiqaradi. Ushbu garmonlar qondagi qand miqdorini muvofiqlashtirshda, shuningdek organizm hujayralari qurilishida ishtirok etadi. Oshqozon osti bezining shunchaki yalligʻlanishi ham insulin chiqarilishiga ta’sir koʻrsatishi va qondagi qand miqdori nazoratini buzishi mumkin.

    Oshqozon osti bezi salomatligini qanday tiklash mumkin: foydali maslahatlar3

    Oshqozon osti bezi salomatligini saqlab turishning muhim omillari – toʻgʻri ovqatlanish, alkogol iste’molini kamaytirish va chekishni tashlashdan iborat. Agar sizda oshqozon osti bezi kasalligi, masalan pankreatit boʻlsa, shifokor maslahatiga amal qiling.

    Yaxshiki, yalligʻlanish xatarining oldini olish va oshqozon osti bezining ekzokrin yetishmjvchiligi kabi jiddiy tibbiy muammolardan uzoqroq boʻlish uchun qoʻllash mumkin boʻlgan bir necha usullar mavjud.

    Sogʻlom va moʻtadil parhezga amal qiling3.

    Yogʻli taomlarni va fast-fudni cheklang

    Ko’pchilik yog’li, nosog’lom ovqatlarni ko’p miqdorda iste’mol qilganda pankreatit belgilarini boshdan kechirishadi. Salatlar, bug’da pishirilgan sabzavotlar yoki pishirilgan tovuq yoki baliq kabi yog’ miqdori kam bo’lgan sog’lom taomlarni iste’mol qilishga harakat qiling. Sizning dietangizda muhim oziq moddalarni olish bilan birga, dietangizdan yog’ni kamaytirish yoki yo’q qilishning eng yaxshi usuli haqida doktoringiz bilan gaplashing. Qovurilgan ovqatlardan, yarim tayyor yoki qayta ishlangan go’sht mahsulotlari, sariyog ‘va margarindan voz kechishga harakat qiling.

    Qo’shilgan shakardan saqlaning

    Tonggi nonushta uchun shirin bodroqlar, desertlar va alkogolsiz ichimliklar kabi shakar qoʻshilan mahsulotlardan ehtiyot boʻling. Konfetlar va pishiriqlarni imkon qadar kamroq yeng, ozuqaviy qiymati koʻrsatilgan oʻrov qogʻozlariini (ayniqsa bodroqlar, souslar, ziravorlar va sharbatlar uchun) oʻqing va choy hamda kofeni steviya ekstrakti dilan iste’mol qiling.

    Shakarning koʻpligi oshqozon osti bezining zoʻriqib ishlshga majbur qiladi, ammo u hech qanday ozuqviy qiymatga ega emas. Sakar qoʻshishning tavsiya etilgan me’yori katta yoshlilar uchun 100 dan 150 kaloriyagacha yoki kuniga 24 dan 36 grammgacha boʻlsa yetarli.

    Har kuni kamida 6-8 stakan suv iching

    Suv – eng yaxshi tanlov; shirin quvvatlantiruvchi va meva sharbatlarini suiiste’mol qilmang. Agar oshqozon osti bezi kasallangan boʻlsa, quruqshab qolmaslik uchun yoningizda hamisha bir shisha suv olib yuring. Issiq kunlarda va sport mashgʻulotlarida har 20 daqiqada 1 stakan (240ml) suv ichib, ter bilan chiqib ketgan suvning oʻrnini toʻldiring.

    Foydali taom: oshqozon osti bezi nimani yaxshi koʻradi?3

    Yogʻli boʻlmagan sogʻlom parhez va yogʻsiz oqsillar oshqozon osti bezi ishini yengillashtiradi. Bu esa oʻtkir yoki surunkali oshqozon osti bezining shifo jarayonini tezlashtiradi. Vitaminlarga, minerallarga va antioksidantlarga boy ozuqalar oshqozon osti bezi yalligʻlanishini kamaytiradi.

    Oqsillar

    Agar diyetangizga quyidagi yogʻsiz oqsillarni qoʻshsangiz, oshqozon osti bezi zoʻriqmasdan ishlaydi:

    • Terisiz parranda go’shti
    • Koservalangan tunets
    • Yogʻsiz baliq (tilapiya, treska, mintay, lesh, cho’rtan, sudak)
    • Tuxumning oqi
    • Tempe
    • Tofu
    • Seytan
    • Loviya va dukkaklilar (barcha navlari)
    • Oʻsimliklardan olingan oqsil kukunlari
    Mevalar va sabzavotlar

    Antioksidantlarga boy meva va sabzavotlarni tanlang:

    • Sabzavotlar: shirin kartoshka, lavlagi, bodring, piyoz, sarimsoq, guldosh sabzavotlar (brokkoli, gulkaram, bryussel karami), karam, koʻk karam, mangold, ismaloq, pomidor.
    • Mevalar: chernika, anor, qizil uzum, olma, apelsin, kivi, banan, avokado.
    Don mahsulotlari

    Kundalik yemaklaringiz qatoriga yetarli miqdorda don mahsulotlarini albatta qoʻshing:

    • Yetuk don noni, bulochka, oʻrama, kreker va makaronlar
    • Devzira guruch
    • Tariq
    • Arpa
    • Olaboʻta
    Yogʻlar

    Foydali yogʻlar iste’mol qilishga intiling (ammo kuniga 20 g dan oshmasin):

    • Kokos yogʻi
    • Palma yogʻi
    • Avokado
    • Zaytun yogʻi
    • Kunjut yogʻi
    • Yongʻoq yogʻi
    • Uzum danagi yogʻi
    • Yongʻoqlar va yongʻoq yoglarʻi
    Sut mahsulotlari

    Yogʻli sut mahsulotlarini cheklang, oz miqdordagi yogʻsiz va yogʻsizlantirilgan sut mahsulotlariga e’tibor qarating:

    • 1% li yoki yogʻsizlantirilgan sut
    • Yogʻsizlantirilgan oddiy grek yogurti (qatiq)
    • Yogʻsiz tvorog
    • Yogʻsizlantirilgan qaymoq pishlogʻi
    • Yogʻsiz feta pishlogʻi
    • Yogʻsiz echki pishlogʻi
    • Qisman yogʻsizlantirilgan motsarella
    Ichimliklar

    Quyidagi ichimliklar hazm qilish tizimiga maqbul ta’sir koʻrsatadi va oshqozon osti bezi salomatligini saqlaydi:

    • Limon va laym sharbati
    • Kokos suvi
    • Bodom suti (D vitamii bilan boyitilgan)
    • Yangi meva va sabzavot sharbatlari
    • Oʻt choylar (koʻk choy, rayhon choyi, qizilmiya ildizi, zolotarnik, tirnoqgul)

    Sogʻlom turmush tarziga amal qiling3

    Kuniga 30 daqiqa atrofida sport bilan shugʻullaing

    Faollikni qoʻldan bermang, oʻz vazningizni nazorat qilib boring, bu stress holatini pasaytiradi va umumiy salomatlik darajasini yaxshilaydi. Tez yurib sayr qilish, velosiped haydash va suzish – agar siz faol turmush tarziga oʻrgangan boʻlsangiz, ajoyib mashq turlari hisoblanadi.

    Agar endigina sport bilan shugʻullana boshlagan boʻlsangiz, kuniga 2 – 3 mahal yurishdan boshlang. Mashqlar vaqtini asta sekin uzaytirib boring va kun tartibiga yangi mashqlarni qoʻshing.

    Shifokor bilan mfashqlarning yangi rejimini qanday boshlash toʻgʻrisida maslahatlashing, ayniqsa biron kasalligingiz boʻlsa.

    Alkogolni suiste’mol qilmang

    Agar oshqozon osti bezi kasalligi, masalan pankreatit bilan bemor boʻlsangiz, juda oz miqdorda alkogol iste’mol qilinishi ham ogʻir oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin.

    Chekishni tashlang

    Chekish va tamaki chaynash kabi omillar oshqozon osti bezi kasalliklari rivojlanishi xatarini keskin oshiradi. Chekishdan voz kechish oshqozon osti bezi salomatligini yaxshilash va oshqozon osti bezi saratonining, boshqa asoratlarning oldini olishga yordam beradi

    Ortiqcha vaznni yoʻqoting

    Sogʻlom parhez tuting, kaloriyalar me’yorini saqlang, sport bilan shugʻullaning. Agar ortiqcha vazningiz boʻlsa, har haftada 0,45 kg yoʻqotishga harakat qiling, chunki vaznni keskin oʻzgartirish va oʻta och yurish oshqozon osti bezi uchun zararli. Shifokoringizdan vazn tashlashning sogʻlom usullari toʻgʻrisida maslahat oling.

    Shifokorga oʻz vaqtida murojaat qiling

    Agar pankreatitdan darak beruvchi simptomlardan birontasi paydo boʻlsa, aniq tashhis qoʻyish va remissiya maqsadida zarur davolanishni olish uchun shifokorga murojaat qiling.

    Diabet va diabetoldi kasalliklari oshqozon osti bezi kasalliklari sirasiga kiradi va odatda rejali kuzatuv paytida tashhislanadi. Kopincha diabetning aniq belgilari mavjud boʻlmasada, bunday kasalligi bor patsientlarda qattiq chanqash, tez-tez peshob chqarish, xorgʻinlik va koʻz oʻtkirligining pasayishi vujudga kelishi mumkin. Agar diabetga chalingan boʻlsangiz, qondagi qand miqdorini pasaytirish uchun shifokor qandni pasaytiruvchi preparatlar yoki insulin inyeksiyasini tayinladi1.

    MAQOLALAR 

    FAQ (Koʻp beriladigan savollar)

    Oshqozon osti bezi yalligʻlanishini qanday aniqlanadi2

    Pankreatit – oshqozon osti bezi yalligʻlangan holatdir. Ovqat hazm qilish fermentlari ichak ichida faoliyat koʻrsatish oʻrniga asta-sekin a’zoni yemira boshlaydi. Qattiq ogʻriq berishdan tashqari ushbu patalogiya ovqat hazm qilishning asosiy jarayonlariga halal berishi va ovqatning zarur darajada hazm boʻlishiga, ozuqalar oʻzlashtirilishiga, shuningdek insulin hosilboʻlishiga toʻsqinlik qilishi mumkin. Pankreatit sabablari oʻt pufagida tosh mavjudlgi va u oshqozon osti bezi yoʻllarini yopib qoʻyganligi yoxud haddan ortiq alkogol iste’mol qilinishi boʻlishi mumkin.

    Oʻtkir pankreatitni tashhis qilish ayrim qon tahlillari oʻtkazilishini oʻz ichga oladi. Shifokor shuningdek qorin boʻshligʻini kompyuter tomografiyasi kabi alohida uslublarni ham tayinlashi mumkin. Bu tekshiruv qorindagi ogʻriq pankreatit sabablimi, yoki boshqa kasallikdan kelib chiqqanligni aniqlash uchun qoʻllanadi. Pankreatit toʻgʻrisida “Shifokor gastroendrologga qachon murojaat etgan ma’qul: oshqozon osti beziga oid muammolarning asosiy simptomlari” maqolasida batafsil ma’lumot olishingiz mumkin.

    Sogʻlom turmush tarzi pankreatitni davolay oladimi?2

    Yodda tuting, parhezni yangilab turish va jismoniy faollik oshqozon osti bezi yalligʻlanishi zoʻrayishining oldini olish boʻyicha eng yaxshi usul hisoblanadi. Yogʻli, qovurilgan va ishlov berilgan taomlardan voz kechish pankreait simptomlarini yoʻqotish imkonini yaratadi. SHuningdek shakar iste’molni kamayitiring va kun davomida koʻp suv iching. Doimiy jismoniy mashqlar pankreait simptomlarini kamaytiradi, ammo har qanday haddan ortiq jismoniy zoʻriqishlar toʻgʻrisida shifokorga ma’lum qiling, chunki bu narsapankreatitni keltirib chiqarishi mumkin. Doimiy ravishda shifokor koʻriidan oʻtib turing, shunda u pankreatit sizning salomatligingizga qanday ta’sir koʻrsatayotganini kuzatib borishi va pankreatitning har qanday alomatlariniu jiddiy tus olmasdan aniqlash imkoniga ega boʻladi.

    Oʻtkir pankreatit yengil kechayotgan sharoitda parhezni va turmush tarzini oʻzgartirish uning ayrim simptomlarini yengillatishi mumkin. Shu sababli oshqozon osti bezi yalligʻlangan holatlarda alkogol iste’mol qilmaslik, chekmaslik va sogʻlom ovqatlanish muhim ahamiyat kasb etadi. Ogʻir holatlarda esa, statsionar tibbiy davolanish talab etiladi, chunki kasallik asoratlari ogʻir va hayot uchun xavfli boʻlishi mumkin.

    Turmush tarzi bilan oshqozon osti bezi saratoni oʻrtasida bogʻliqlik bormi?5

    Muayyan omillar oshqozon osti bezi saratoni rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratib berishi mumkin. Ilmiy jihatdan isbotlangan oshqozon osti bezi saratoniga oid xatarli omillar biologik, ya’ni chekish yoki genetik, ya’ni yaqin qarindoshlarda saraton mavjudligi koʻrinishida boʻladi. Surunkali pankreatit kasallligi boʻlgan patsientlarda oshqozon osti bezi saratoni rivojlanish ehtimoli uch karra yuqori boʻladi. Shuningdek, surunkali pankreatit va oshqozon osti bezi saratoni uzoq vaqt mobaynrda koʻp miqdorda alkogol iste’mol qilish bilan bevosita bogʻliqligi isbotlangan. Shuni ham ta’kidlash joizki, kashandalar oshqozon osti bezi saratoni bilan chekmaydiganlarga nisbatan ikki karra koʻproq kasallanadilar.

    Ferment yetishmovchiligi: sogʻlom turmush tarzi yordam bera oladimi?4

    Ma’lumki, oshqozon osti bezining ekzokrin yetishmovchiligi holatida fermentlar organizmda kraxmalni, oqsillarni, yogʻlvarni va iste’mol qilingan taomdagi ayrim vitaminlarni parchalash uchun yetarli miqdorda hosil qilinmaydi.

    Ferment yetishmovchligi ogʻriq bilan kechishi va hazm jarayonining qorin dam boʻlishi, spazm, koʻngil aynishi, yogʻli axlat chiqarilishi kabi ayrim buzilishlarini keltirib chiqarishi mumkin. Bundan tashqari, bunday holat yetarli darajada ozuqalanmaslikni ham keltirib chiqarishi mumkin. Davolashning maqsadi simptomlarni kamaytirish va organizmga ozuqa moddalarini yetarli miqdorda olish imkoniyatini yaratishdan iborat. Asqotishi mumkin boʻlgan bir necha maslahat: ovqatlanishdasizning xususiy ehtiyojlaringizga mos parhezga rioya etish, yetarli miqdorda suyuqlik iste’mol qilish, oshqozon osti bezi shikastlanishini keltirib chiqaradigan omillar gʻ alkogol va tamakini istisno etish. Shuningdek, simptomlarini (koʻngil aynishi, qorin ogʻirligi, damboʻlishi) kamaytiradigan ferment yetishmovchiligida almashinuvchi ferment terapiyasini qoʻllash ham yordam berishi mumkin. Batafsil ma’lumot olish uchun «Ferment yetishmovchiligi: qanday aniqlanadi va davolanadi» maqolasin oʻqing.

    Ferment preparatlari: ularni qachon qabul qilish kerak?1

    Oshqozon osti bezi fermenti preparatlari ovqatni hazm qilishga yordam beradigan dorilardir. Shuning uchun, agar sizda ekzokrin pankreatik etishmovchilik belgilari mavjud bo’lsa, bu sizga ushbu davolash kerak bo’lishi mumkinligini anglatishi mumkin. Pankreatik ferment preparatlari orasida Creon® ni ta’kidlash kerak, bu almashtirish terapiyasi uchun oltin standart ferment preparati6. Ferment preparatlari haqida ko’proq ma’lumotni «Oshqozon uchun fermentlar – eng yaxshi preparatni qanday tanlash mumkin?» maqolasida o’qing.

    Inson oshqozon osti bezisiz yashay oladimi?5

    Ha, oshqozon osti bezisiz yashash mumkin. Biroq patsientlar bunday holatlarda umrning oxirigacha ovqatni hazm qilish uchun kerakli miqdorda ferment preparatlarini va qondagi qand miqdorini cheklash uchun insulin inyektsiyalarini qabul qilib turishlari zarur. Oshqozon osti bezi kamdan‑kam holatlarda olib tashlansada, jarrohlar agar oshqozon osti bezi saratoni, oshqozon osti bezining jiddiy shikaslanishi yoki ogʻir pankreatit aniqlansa, uni butunlay kesib olib tashlarshlari mumkin.

    Arzimas oʻzgarishlar katta oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin

    Bir qarashda oshqozon osti bezi salomatligini saqlash juda murakkab ishdek tuyulsada, agar toʻgʻri yondashiladigan boʻlsa, turmush tarzidagi har qanday oʻzgarishlarni tez va stress kechinmalarisiz oʻtkazish mumkin.

    Oʻzingizning yangi turmush tarzingizga mayda qadamlar bilan, avvaliga kichik oʻzgarishlar orqali, sekin‑asta sogʻlom turmush tarzining yirikroq vazifalariga oʻtish orqali moslashishga harakat qiling. Shundagina siz oʻz vujudingizga va ongingizga har bir oʻzgarishga osongina moslashish imkonini berasiz.

    MAQOLALAR 

    Manbalar

    1. Karpińska M et al. Pancre-aIsts Functions, Disorders, and Physiological Impact on the Mammals Organism. 2022 Mar 30;13:807632. doi: 10.3389/fphys.2022.807632. PMID: 35431983; PMCID: PMC9005876.
    2. Szatmary P. et al: Diagnosis and Treatment. Drugs. 2022 Aug;82(12):1251-1276. doi: 10.1007/s40265-022-01766-4. Epub 2022 Sep 8. PMID: 36074322; PMCID: PMC9454414.
    3. 5 Ways to Prevent Pancreatitis and Exocrine Pancreatic Insufficiency. By Mary Elizabeth Dallas Medically Reviewed by Sanjai Sinha, MD. Reviewed: April 7, 2022.
    1. 7 FAQs About EPI. By Elizabeth Yun. Medically Reviewed by Ira Daniel Breite, MD Reviewed: July 27, 2023.
    2. https://www.cancer.gov/types/pancreatic/patient/pancreatic-treatment-pdq/
    3. Винокурова Л.В. Особенности клинического течения и терапии хронического панкреатита в зависимости от стадии заболевания. Лечащий врач #2/10.

    ajaykumar