• OʻZ
  • RU

    • Ovqat hazmiga yordam beruvchi fermentlar: qanday qilib eng yaxshi preparatni tanlash mumkin? 

    Превью к посту

    Foydali maqolalar /

    Ovqat hazmiga yordam beruvchi fermentlar: qanday qilib eng yaxshi preparatni tanlash mumkin? 

    18/07/2023

    Oshqozon osti bezi salomatligi

    Oshqozon osti bezi ovqat hazmida hamda qondagi qand darajasini tartibga solishda muhim ahamiyatga ega. Sogʻlom odamlarda oshqozonosti bezi me’yorida ishlab, organizmda ovqat hazmi soz kechishi uchun imkon yaratadi va shu tarzda ozuqa moddlari: yogʻlar, uglevodlar, oqsillar, yogʻda eriydiganvitaminlar oshqozon-ichak traktida oʻzlashtirilishiga xizmat qiladi1.

    Oshqozon osti bezi muayyan fermenlarni yetarli miqdorda ajratib chiqarmagan holatdagi jarayon oshqozon osti bezining ekzokrin yetishmovchiligi deb ataladi. Bu darda chalingan kishilar uchun albatta fermentlar almashtiruvchi terapiyasini qabul qilish tavsiya etiladi1. Ushbu maqolada eng sifatli ferment preparatlarini qanday tanlash mumkinliginiva ularni qabul qilishda nimalarga e’tibor berish zarurligini bilib olasiz.

    Oshqozon osti bezi fermentlari: eng muhim ma’lumotlar1,2?

    Fermentli preparatlardan 19 asrdan boshlab fodalanilayotgani siz uchun qiziqarli boʻlishi mumkin. U vaqtlarda peroral yuborilgan fermentlar oshqozon suyuqligi tomonidan parchalanishiva ular ayniqsa ishqorli muhitda koʻproqsamara berishi ma’lum boʻlgan. Tadqiqotlar natijasi bunday terapiya yordamida oshqozon osti bezi ekzokrin yetishmovchiligiga chalingan patsientlarning ovqat hazm qilish jarayonini ancha yaxshilash mumiknligini koʻrsatgan. 

    Asosiy ma’lumotlarga oʻtishdan oldin, keling, oqat hazm qilish uchun oshqozon osti bezi tomonidan ajratib chiqariladigan qanday fermentlar mavjudligini koʻrib chiqaylik: 

    • Amilaza (ogʻizdan va oshqozon osti bezidan ajratib chiqariladi; murakkab uglevodlarni parchalaydi) 
    • Lipaza (oshqozon osti bezidan ajratib chiqariladi; yogʻlarni parchalaydi) 
    • Proteaza (oshqozon osti bezidan ajratib chiqariladi; oqsillarni parchalaydi) 

    Ha, siz toʻgʻri topdingiz, oshqozon osti bezi preparatlari qoramol oshqozon osti bezidagi ekstragirlovchi mahsulot (amilaza, lipaza, proteaza) boʻlib, umumiy nomi “pankrelipaza” yoki  “pankreatin” deb ataladi. Keyingi oʻrinlarda choʻchqadan olinadigan pankrelipaza toʻgʻrisida soʻz yuritiladi.

    Pankrelipaza ovqat hazm qiluvchi fermentlar bajaradigan jarayonlarni amalga oshira oladi va oʻn ikki barmoqli ichakda hamda ingichka ichakning proksimal boʻlimida faoliyat koʻrsatadi. U yogʻlarni glitseringa va yogʻli kislotalarga aylanguncha, oqsillarni aminokislotalarga aylanguncha parchalaydi hamda kraxmalni dekstringa va shakarga aylantiradi. 

    O’rinbosar fermentli terapiya nima uchun qabul qilinadi1,2?

    Fermentli terapiyaning maqsadi faol fermentlarni kerakli joyga, ya’ni oʻn ikki barmoqli ichakka va ingichka ichakning proksimal boʻlimiga kerakli vaqtda, ya’ni ozuqa moddalariningoshqozonda harakatlanishi hamda oʻt pufagining safrosi bilan parallel ravishda yetkazib berish orqali ovqat hazmini me’yoriga keltirishdan iborat. 

    Oshqozon osti bezi uchun eng maqbul* fermentlar: tanlov qanday amalga oshiriladi1,2?

    Hozirgi kunda fermentli preparatlarni turli dori shakllarida: pankreatinni turlioʻlchamda saqlovchi tabletkalar, kapsulalar koʻrinishada topish mumkin. SHuni unutmaslik muhimki, fermentli preparatlar maksimal samara koʻrsatishi uchun muayyan talablarga (oshqozon suyuqligiga nisbatan bardoshli qoplama, pankreatinning ovqat bilan birga sfinkter orqali oʻtib ketishga va ovqat bilan bir me’yorda aralashib ketishga qodir boʻlgan mayda zarrachalardan iborat boʻlishi) javob berishi shart3. 

    Bolalarda oʻtkazilgan anan’anviy tabletka shaklidagi ferment terapiyasi va ichakda eruvchi qobiqli pankrelipaza mikrosferalari terapiyasi bilan solishtirilgan tajribalar koʻrsatishicha, mikrosfera shaklidagi dori vositasidan foydalanilganda steatoreya va azotoreya ancha kam miqdorda vujudga kelar ekan. Bundan tashqari, davolash rejimiga rioya etilishi yaxshilanganligi kuzatiladi, chunki kapsulara ancha kamroq talab etiladi3.

    Ovqat hazmini yaxshilashi uchun fermentli preparat yuqori darajada lipaza faolligigi ega boʻlishi, lipazaning oshqozon kislotasida erib ketishidan saqlashi, ximus bilan arlashishi va u bilan birga oshqozondan chiqib ketishi shart. shuningdek u pankreatinning ichik orasida himoya qiluvchi ichakdaeriydigan qopiqda tezda erkinlashishini ta’minlashi zarur. Choʻchqa pankreatininidagi lipaza proteazalar va kislotalar bilan parchalanishi sababli, oshqozon kislotasini ajratib chiqarish qobiliyatini yoʻqotmagan bemorlarda kislotani pasaytiruvchi preparatlar qabu qilish orqali pankreatinni ana shu kislota ta’siridan himoyaqilish kerak. Fermentli preparat samaradorligi uchun muhim hisoblangan boshqa unsurlar qatoriga zarrachalarning oʻlchami (oshqozonda toʻsqinliksiz boʻshalishi) va fermentlarning oʻn ikki barmoqli ichakka oʻtib olish tezligi kritiladi. Zarrachalarning eng maqbul oʻlchami ≤2 mm diametrida boʻlishligi hisoblanadi, chunki bunday zarrachalar oshqozonniqattiq ovqat bilan birga tark etishi oson boʻladi.

    Shuni ta’kidlash kerakki, koʻrsatmalarga muvofiq, oshqozon osti yezi ekzokrin yetishmovchiligini davolash uchun fermentli preparatlar orasida eng samarali deb hisoblangani FDA tomonidan ma’qullangan, yaxshi singuvchan Kreon® preparati hisoblanadi. Ushbu preparat ovaqt hazm qiluvchi fermentlardan, jumladan, choʻchqaning oshqozon osti bezidan olingan lipaza, proteaza, amilaza aralashmasidan iborat va enterosolyubil qoplamali Kreon Minimikrosfera® shaklida ishlab chiqariladi6,7.

    Ayrim patsienlar oshqozonosti bezi fermentlari qoʻshilgan biologik qoʻshimchalarni sotib olishadi, bu ularga mablagʻlarini tejash uchun yaxshi usul boʻlib tuyuladi, chunki pankrelipaza dori vositalarining narxi birozyuqori. Unutmaslik kerakki, biologik qoʻshimchalar FDA tomonidan muvofiqlashtirilmaydi. SHunday ekan, dozlashtirish, fermentlarning tarkib toptiruvchilari va kontsentratsiyasi kafolatlanmagan, ularning nojoʻya ta’siri esa ma’lum emas. Oʻz navbatida dori preparatlari majburiy tarzda roʻyxatdan oʻtkaziladi va sifat standartlariga javob beradi.

    Nima sababdan davolash natijasi kutilgan maqsadlardan farq qiladi: sabablarini koʻrib chiqamiz1

    • Fermentlarning ishqor kislotasi bilan muddatidan oldin faollashib ketishi, maslan bu hol oshqozon kislotasi ortiq miqdorda chiqarilganda sodir boʻladi; 
    • Fermentlarning va ozuqa moddalarning ingichka ichkka oʻtish paytida yetarli darajada aralashmay qolishi, buning natijasida ovqatning bir qismi fermentlaning tegishli kontsentratsiyasi ta’siridan chetda qoladi; 
    • Oʻn ikki barmoqli ichak rN koʻrsatkichining oʻzgarishi fermentlarning faollashuviga yoʻl qoʻymaydi; 
    • Davolanish rejimining buzilishiga olib keluvchi surunkali kasallik mavjudligi; 
    • Chiqarilish shakli sababli fermentlarning oʻn ikki barmoqli ichakka oʻz vaqtida kelib tushmasligi; 
    • Fermentli preparat asosiy ovqatlanish yoki tamaddi qilish paytidan alohida qoʻllanilishi; 
    • Ferment dolzasining kamligi; 
    • Almashinuvchi ferment terapiyasi preparatlarining notoʻgʻri saqlanishi. 
    • Ichak bakterial muhitining ortiqcha rivojlanganligi; 
    • Oshqozon-ichak buzilishiga notoʻgʻri tashhis qoʻyilishi.  

    MAQOLALAR 

    FAQ
    (Koʻp beriladigan savollar)

    Ovqat hazmi uchun fermentlarni qanday qabul qilgan yaxshi? 

    Ovqat hazm qiluvchi fermentlarni, qoidaga koʻra, ovqatlanish yoki tamaddi qilish vaqtida qabul qilinadi. Shuningdek, organizmning almashinuvchi fermentli terapiyaga reaktsiyasini yaxshilaydigan va oqathazmi jarayonini tartibga soladigan bir necha maslahatimiz bor: 

    • Ovqat hazmqiluvchi fermentli preparalarni sovuq ichimlik bilan qabul qiling. Kapsulaning issiq suv bilan aralashishi uningsamaradorligini pasaytirishi mumkin. 
    • Preparatni ovqatlanishning avvalida, birinchiluqmalar bilan birga qabul qiling. Agar sizpreparatniovqatdankeyin qabul qilsangiz. fermentlar lozim darajada ta’sir koʻrsata olmaydi. 
    • Agar siz ovqat vaqtida ikkita yoki uchta kapsula qabulqilayotgan boʻlsangiz, birinchisini oavqatlanish avvalida qoganini oaqatlanishning alohida vaqtlarida qabul qilishingizmumkin. 
    • Fermentlarni yuqori darajadagi kislotalanganlikka qarshikaltsiy va magniy saqlovchi dori volsitalari bilan birga qabul qilmang.
    • Agar kapsulalarni yutish borasida muammo paydo boʻlsa, kapsulani ochib, granulalarni sovuq, yumshoq, nordon olma qirindisi yoki jelatin kabi mahsulotlar bilan qoʻshib aralashtirib qabul qiling. 
    • Granulalarni butunligicha, chaynamasdan yutishkerak, shundaogʻiz ichida yara hosil boʻlishining oldiolinadi. 
    • Fermentlarni quritilgan va sarxil mevalar va oz miqdorda sabzavot iste’mol qilganda qabul qilmasangiz boʻladi. 
    • Fermentlarni issiq joylarda, masalan, avtomobilda saqlamang. Bu ularning samaradorligini pasaytiradi. 
    • Ovqatni koʻproq iste’mol qilish uchun, yoki yogʻli taomlarni qabul qilish chogʻida fermentlarning biroz qoʻproq dozasi talab etilishi mumkin.Dozani qachon va qanday muvofiqlashtirish toʻgʻrisida shifkor bilan maslahatlashish kerak. 

    Bugungi kunda oʻsimlik fermentlariga boy mahsulotlar, masalan ananas va avokado ovqat hazmiga yordam berishi toʻgʻrisida qat’iy dalil-isbotlar mavjud emas. Eng yaxshisi sarxil mevalardan va sabzavotlardan, yogʻsiz oqsillardan va yaxlit donli mahsulotlardan iboratmuvozanatlashgan parhezgaamala qilish kerak. Ushbu mahsulotlar tabiiy ravishda ovqat hazm qiluvchi fermentlarning ishini quvvatlantirib turadi. 

    Shuningdek ratsiondan kuchli ishlovberilganyogʻli mahsulotlarnichiqarib tashlash tavsiya etiladi. 

    Fermentli preparatni qancha dozada qabul qilish kerak2,4

    Ozuqa moddalarning (vitaminlar va minerallarning) hamda yogʻlarning ichakdagi oʻzlashtirilishi fermentli preparatni dozlashtirishga bogʻliq, bu dozani davolovchi shifokor tayinlaydi. Dozani har bir shaxs uchun alohida tanlanishi va vazn ogʻirligiga, ratsionda yogʻning miqdoriga, oshqozon-ichak trakti buzilishining klinik simptomlariga (diareya, meteorizm) qarab muvofiqlashtirilishi shart. Masalan, siz hanuzgayaa ekzokrin yetishmovchiligi simptomlarini his qilayotgan boʻlsangiz, albatta shifokor bilan dozani muvofiqlashtirish va ovqat hazmini yaxshilash maqsadida qayta masalahatlashishingiz zarur. 

    Oshqozon osti bezining ekzokrin yetishmovchiligi holatida katta yoshlilar uchun har bir ovqatlanish yoki tamaddi vaqtidagi doza: 500 dan 2500 gacha lipaza/kg/doza birligi. 

    Oshqozon osti bezining ekzokrin yetishmovchiligi holatida bolalar uchun doza: 

    • 1dan 3 yoshgacha: har bir ovqatlanish yoki tamaddi vaqtida 1000 dan 2500 gacha lipaza/kg/doza birligi. Maksimal doza ovqatlanish vaqtida 6000 lipaza/kg/doza birligini tashkil etadi. 
    • 4 dan 11 yoshgacha: har bir ovqatlanish yoki tamaddi vaqtida 500 dan 2500 gacha lipaza/kg/doza birligi; dastlab har bir ovqatlanish yoki tamaddi paytida 500 lipaza/kg birlikdan boshlang. Maksimal doza ovqatlanish vatida 6000 lipaza/kg/doza birligini tashkil etadi. 
    • 12 yoshdan kattalarga: har bir ovqatlanish yoki tamaddi vaqtida 500 dan 2500 gacha lipaza/kg/doza birligi peroral usulda. Dastlab har bir ovqatlanish yoki tamaddi paytida 500 lipaza/kg birlikdan boshlang. 

    Muhimi, siz dori ichidagilarni chaynashingiz yokimadalashingiz kerak emas. Aksariyat ishlab chiqaruvchilar kuniga 1000 lipaza/kg birlikdan oshrib yubormaslikni tavsiya etishadi. Tamaddi uchun odatda, tayinlangan dozaningyarmisi talab etiladi. 

    Fermentlarni qoʻllash boʻyicha qanday nojoʻya ta’sirlar va qoʻllash mumkin boʻlmagan holatlar mavjud2

    Umuman olganda fermentli preparatlarning noxush ta’sir koʻrsatish holatlari u qadar koʻp emas. Eng koʻp uchraydigan nojoʻya ta’sir holatlari: bosh ogʻrigʻi, ogʻiz boʻshligʻining ta’sirchanligi, qorin ogʻrigʻi, limfadenopatiya,mburun bitishiva boʻyinda ogʻriq his qilish. Kamdan-kam, ammo ogʻirnojoʻya ta’sirlar qatiriga quyidagilar kiritilgan: saraton retsidivi, anafilaksiya, duodenit va ichakning distal oʻtkazmaslik sindromi. 

    Agar yetarli miqdordagi dozada qabul qilinmayotgan boʻlsa, oshqozon osti bezining ekzokrin yetishmovchiligi simptomlari almashinuvchi ferment terapiyasini qabul qilgan holatda ham saqlanib qolishi mumkin. Bunda dozani koʻpaytirish zarur. 

    Dozaning oshirib yuborilishi fibrozirlovchi kolonopatiya deb nomalanadigan holatni vujudgakeltirish mumkin. Biroq bunday holat juda katta dozalar, ya’ni tana vazniga nisbatan 2500 lipaza/kg/doza birligidan ortiq qoʻllanganda vujudga kelishi mumkin. 

    Pankrelipazani qoʻllashga qarshi qanday koʻrsamalar mavjud2?

    Pankrelipazani qoʻllashga qarshi koʻrsatmalar quyidagi shikastaliklarni oʻzichiga oladi: preparatga yoki uning komponentlariga nisbatan oʻta ta’sirchanlik yoki choʻchqa oqsiliga nisbatan oʻta ta’sirchanlik. 

    Fermentli preparatlarni shuningdek quyidagi muayyan holatlarda ehtiyotkorlik bilan qabul qilish lozim: giperurekimiya yoki oshqozon-ichak oʻtkazmovchiligini hosil qiluvchi podagra, qisqa ichak sindromi, kron kasalligi, qand darajasining ortiqligi yoki pastligi. 

    Shuni ham unutmaslik kerakki, pankrelipaza ayrim dori vositalari, maslan akarboza, kaltsy yoki magniy tuzlari bilan oʻzaro ta’sirlanishi mumkin. 

    Ovqat hazm qiluvchi fermentlar va probiotiklar: ularning oʻrtasida qanday farq bor5?

    Ba’zan odamlar fermentlar bilan probiotiklar oʻrtasidagi farqni koʻrmaydilar. Ikkalasi ham ovqat hazm qilish jarayonlariga ta’sir koʻrsatadi, ammo bu ta’sir har xil boʻladi. Probiotiklar – tirik bakteriyalar boʻlib, ichakdagi foydali bakteriyalardan tashkil topadi. Ular ovqat hazm qilish traktining salomatligini quvvatlantirishga yordam beradi va fermentlar ishini kuchaytiradi. Fermentlardan farqli ravishda, probitoik preparatlari ovqat okmponentlarini parchalashyoki hazm qilish xususiyatiga ega boʻlmaydi. 

    Ovqat hazmi uchun eng yaxshi* fermentlar: xulosalar 

    Bilasizki, oshqozon osti bezining almashinuvchi fermentli terapiyasi samardorlik va xavfsizlikning isbotlangan dalillariga ega va oshqozon osti bezining ekzokrin yetishmovchiligiga chalingan kishilarning salomatligini sezilarli darajada yaxshilaydi. Ovqat yeyishni boshlayotgan vaqtda fermentlarni qabul qilish ovqat hazmi jarayonlarini yaxshilashi va qorin ogʻrigʻi, qorin ogʻirlashuvi, meteorizm kabi simptomlarni yoʻqotishi mumkin. 

    Oshqozon osti bezi ferment yetishmovchiligini davolash uchun eng yaxshi tanlov – dori vositalri sifatida roʻyxatga olingan fermentlipreparatlardir, ular oshqozon suyuqligiga nisbatan bardoshli mikrosfera shaklida boʻladi. Kreon Minimikrosfera® enzim preparatlari ichida samaralisi boʻlib hisoblanadi, chunki oʻn ikki barmoqli ichakka bir muncha faol yetib boradi va ovqat bilan hamda oʻt pufagi7 tarkibi bilan yaxshi aralashadi. 

    “Eng yaxshi” fermentlar deganda muayyan talablarga javob beradigan, maksimal samara beradigan (oshqozon suyuuqligig bardoshli qoplama, pankreatinning sfinkter orqali ovqat bilan birga oʻtib ketishga hamda ovqat bilan bir me’yorda aralashib ketishga qodir) mayda zarrachlari tushuniladi. 

    MAQOLALAR 

    Manbalar

    1. Trang, T. (2014). Pancreatic enzyme replacement therapy for pancreatic exocrine insufficiency in the 21stcentury. World Journal of Gastroenterology, 20(33), 11467. doi:10.3748/wjg.v20.i33.11467
    2. Pancrelipase. Nihaal P. Karnik; Arif Jan.Last Update: March 27, 2023.
    3. Advice on taking enzyme replacement capsules. Hepatobiliary Services. Information for Patients. University Hospitals of Leicester. NHS.
    4. Pancreatic Enzyme Replacement Therapy: A View From Behind the Counter. Jeff Prescott,PharmD, RPh.
    1. Digestive Enzymes and Digestive Enzyme Supplements. Featured Expert: Morgan Denhard, MS, RD, LDN. https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/digestive-enzymes-and-digestive-enzyme-supplements
    2. Kreon® preparatini tibbiy qoʻllashga doir yoʻriqnoma.
    3. Löhr JM, Dominguez-Munoz E, Rosendahl J, Besselink M, Mayerle J, Lerch MM, Haas S, Akisik F, Kartalis N, Iglesias-Garcia J, et al. United European Gastroenterology evidence-based guidelines for the diagnosis and therapy of chronic pancreatitis (HaPanEU) United European Gastroenterol J. 2017;5:153–199.

    ajaykumar