Oshqozon osti bezi – oshqozon ichak trakti dirijyori 

Oshqozon osti bezi ovqat hazm qilish tizimining (ingichka ichakka kuchli hazm qilish fermentlarini yetkazib beradi) ham, endokrin tizimning (qondagi qand tarkibini nazorat qilish uchun insulin va glyukagon garmonlarini erkinlashtiradi) ham muhim organi boʻlib hisoblanadi. U qorin boʻshligʻida oshqozon ortidab ingichka ichak boshlanadigan – oʻn ikki barmoqli ichak yonida joylashgan. Bezning suyuqliklari aynan oʻn ikki barmoqli ichakka kelibtushadi va u orqali hazmni tartibga soluvchi fermentlar ajratib chiqariladi¹.

Oshqozon osti bezi kasallanishi sabablari  

Oshqozon osti bezi muammolari harqanday yoshda ham bezovta qilishi mumkin, koʻpincha bu kasallikni oshqozon osti bezining yalligʻlanishi – pankreatit yuzaga keltiradi. 

Oʻtkir pankreatit holatida oshqozon osti bezining hazm qiluvchi fermentlari kerakli darajada ajralib chiqmaydi, bu esa oʻz-oʻzidan hazm qilishni va bezning yalligʻlanishini keltirib chiqaradi. Oʻtkir pankreatit qorinning yuqori qismida (chap qovurgʻaostida) ogʻriqning zoʻrayib borishi, koʻngil aynishi, qusish, titroq yoki qaltirash, yurak urishining tezlashuvi, nafas siqishi, teriningyoki koʻz oqining sariq tusga kirishi bilan namoyon boʻladi. 

Ushbu holat albatta shifokor maslahati olishni shart qilib qoʻyadi, shifokor yotqizib davolash zaruratini ham aniqlaydi. Oʻtkir pankreatit professional yordamni talab etadib kasallikni oʻzboshimchalik bilan davolash mumkin emas. Oʻtkir pankreatit davolanmasa,u surunkali shaklga aylanishi mumkin. 

Surunkali pankreatit yalligʻlanishga oid infiltratlarni, fibroz va oshqozonosti bezi fermentlarining tanqisligini vujudga keltiradi. Bu kasallik albattafermen preparatlari, masalan, Kreon^® bilan bilan o’rinbosar terapiyasi oʻtkazilishini talab qiladi. 

Kreon Minimikrosfera^® saqlovchi Kreon^® yaxshi oʻrganilgan preparat boʻlib, oshqozon bezi tashqi sekretor yetishmovchiligini davolash uchun qoʻllanadi. 

Kreon^® jelatinli kapsulalari ichakda eruvchi (kislotali muhitga chidamli) qobiqli Creon Minimicrospheres^® shaklidagi cho’chqa oshqozon osti bezi to’qimasidan tayyorlangan pankreatinni o’z ichida saqlaydi. Kapsulalar oshqozonda tezda erib ketadi va koʻp miqdorda mayda zarrachalarni erkinlashtiradi, u oshqozon tarkibidagi moddalar bilan tezda aralashib, oshqozondan chiqarilishini ta’mnlaydi, erkinlashtirilgandan keyin fermentlar ichak tarkibida taqsimlanib ketadi³.

Kreon^®preparai tarkibidagi oshqozon osti bezi fermentlari – lipaza, amilaza va proteza oshqozon osti bezini quvvatlantiradi va tegishli ravishda yogʻlar,uglevodlar va oqsillar hazm boʻlishiga yordam koʻrsatadi. 

Surunkali pankreatit simptomlari va alomatlari 

Oshqozon osti bezikasallanganda ogʻriqli sindrom 

SP bilan ogʻrigan bemorlarning eng koʻp tarqalgan shikoyati doimiy qorin ogʻrigʻi toʻgʻrisida boʻladi, buni 80% bemorlarda koʻrish mumkin. 

Ogʻriq chap qovurgʻa ostida paydo boʻlib, belga tarqaladi, ammo patalogiyasiga qarab boshqacha namoyon boʻlishi ham mumkin. Ushbu simptom mashaqqali boʻlib, ayniqsa ogʻriq ora-sira emas, balki doimiy boʻlganda hayot sifatini pasaytirib yuboradi. 

Oshqozon osti bezidagi ogʻriqlar xurujining intensivligi va davomiyligi turlicha boʻladi, shuningdek kasallik rivojlanishiga qarab kuchayishi mumkin⁴.

Qorinning yuqori qismidagi va qorin boʻshligʻidagi ogʻriq, koʻngil aynishi va qusish – bu kasallik uchun xos boʻlmagan simptom, ular hazm tizimining boshqa kasalliklari sababli paydo boʻlishi mumkin, masalan:

• Oʻtkir xoletsistit;
• Safro kolikasi;
• Oʻtkir pankreatit;
• Ta’sirlantirilgan ichak sindromi;
• Qorinning funktsional ogʻrigʻi; 
• YAra kasalligi va h.k. 

Oshqozon osti bezining ekzokrin yetishmovchiligi: simptomlari 

Oshqozon osti bezining ekzokrin yetishmovchiligi oshqozon osti bezining fermentlari ovqatnihgʻazm qilishuchun yetarli miqdorda ajratib chiqarilishi va/yoki sekretsiyasi nomuvofiq ekanligini anglatadi. 

Engil yetishmovchilik simptomlari sifatida qorin dam boʻlishi, qorindagi noxushlik kabi oshqozon-ichak trakti ishining buzilishida namoyon boʻlsa, ogʻir yetishmovchilik esa ochiq steatoreyada (axlatda yogʻ mavjudligi) va vazn yoʻqotilishida ifodalanadi. Aksariyat patsientlar ovqat bilan birga yogʻ iste’mol qilishni ataylab cheklaydilar, shu sababli simptomlar fermentlar yetishmovchiligini aniq aks ettirmasligi mumkin. 

Pirovardida, ekzokrin yetishmovchiligi oshqozon osti bezi surunkali yalligʻlangan aptsientlarning 70% qismida bir umr namoyon boʻlishi mumkin⁴.

Surunkali pankreatitni davolash 

SHifiokor surunkali pankreatit tashhisini patsientning hayot tarzini, simptomlarni va laboratoriya tekshiruvi natijalarini hisobga olgan holda qoʻyadi. Kasallikni tashhis qilishning, ayniqsa boshlangʻich davrida aniqlashning yagona testi mavjud emas⁴.

Kassalikni laboratoriya tahlillari asosida tashhislash 

Endilikda oshqozon osti bezi funktsiyasini miqdoriy testdan oʻtkazish (Ya’ni fermentlar jarailishini oʻlchash) usulidan foydalanilmayotgani sababli, yogʻning singdirilishi koʻrsatkichi oltin standart boʻlib hisoblanadi. Buoʻta aniq test ekanligiga qaramay, 72 soat davomida axlatni yigʻish talab etilgani sababli, undan klinik tajribada kam foydalaniladi. 

Fekal elastaza-1 (FE-1) oshqozon osti bezi tashqi sekretor funktsiyasining bilvosita koʻrsatkichi hisoblanadi. Biroq u koʻpincha soxta ijobiy natija beradi, bu esa skrining testi sifatida uning maqbul emasligini koʻrsatadi, biroq, u pankreatitni istisno etishda yordam berishi mumkin. 

Kasallikni vizual tashhislash 

Patsientni surunkali pankreatit (SP) ehtimoliga vizual tekshirish kasallik sabablarini aniqlash imkonini beradi va eng kichik invaziv usuldan eng katta invaziv usul tomonga oʻtkazilishi kerak: 

• kompyuter tomografiyasi (KT); 
• magnit-rezonans tomografiyasi (MRT); 
• endoskopik retrograd xolangiopankreatografiya; 
• endoskopik ultrasonografiya. 

Oshqozon osti beziningkontrastlashtirilgan KT birinchi tanlov uslubi boʻlib hisoblanadi, chunki u noinvaziv va oʻtkazilishi yengil. 

Endoskopik retrograd xolangiopankreatografiya – koʻplab invaziv va asoratlar bilan bogʻliq tadqiqotlar uchun etalon standart boʻlib hisoblanadi, asosan KT koʻrsatkichlari va oshqozon osti bezidan olingan funktsional namunalar me’yorida chiqqanda surunkali pankreatitni boshlangʻich davrida aniqlash uchun foydalaniladi. 

Endoskopik ultrasonografiya surunkali pankreatitni, oshqozonosti bezi shishlarini va kistasimon shikastlanishlarni boshlangʻich davrida baholash uchun foydali; Ingichka ninali aspiratsion biopsiya bilan uygʻun tarzda oʻtkazish mumkin. 

Magnit-rezonans tomografiyasi yoki magnit-rezonans xolangiopankreatografiya yonlama shaxobchalarni baholash uchun endoskopik retrograd xolangiopankreatografiyaga nisbatan aniqligi kamroq, uni sekretin testi bilan uygʻun holda oʻtkazish mumkin⁵. 

Surunkali pankreatitni davolash 

Ferment yetishmovchiligini davolash 

Ferment yetishmovchiligini davolash oʻz ichiga ovqatlanish vaqtida oshqozon osti beziga 25000-50000 ЕД, shuningdek yengil tamaddi vaqtida 50%  lipaza almashinuvchi ferment terapiyasini oladi. 

Yogʻli taomlarni iste’mol qilganda fermentlarning bir muncha yuqori dozada qabul qilinishi foydali boʻladi. 

Agar simptomlar fermentlar qabul qilish paytida ham saqlanib qolsa, shifokorga murojaat etish kerak. U fermentlar dozasini oshirishi, davolash sxemasiga proton pompasi ingibitorlarini (masalan, omeprazol) qoʻshishi yoki simptomlar vujudga kelishining boshqa sababini aniqlashi mumkin⁴.

Ferment yetishmovchiligi holatida nima qilish kerak? 

Surunkali pankreatitni davolash natijalini yaxshilash uchun muhim choralar: 

• Kunlik ratsionni oʻzgartirish. Shifokor sizni parhezshunosga yuborishi mumkin, u esa tarkibida yogʻ moddasi kam va ozuqa moddalari koʻproq taomlarni tavsiya etadi².
• Hazmni yaxshilash uchun fermentlar. Ular yeyilgan ovqatdagi ozuqa moddalarini parchalash va qayta ishlashga yordam beradi. Masalan, bu maqsadda Kreon^® qoʻllanishi mumkin. Oshqozon osti bezi fermentlari har bir ovqatlanish vaqtida qabul qilinadi².

Surunkali pankreat holatida ovqatlanish 

Surunkali pankreatit yogʻlar va oqsillarning tez metabolizmini keltirib chiqaradi, shu sababli ovqatlanishda me’yorga rioya etish kerak va ovqat yetarli miqdorda yogʻlarni oʻz ichiga olgan boʻlishi zarur. Bundan tashqari me’yorli ovqatlanish ichakning peristaltikasini quvvatlantiradi va ichakning toʻsiqlik funktsiyasini saqlaydi, natijada kasallik qaytalanish xatarini kamaytiradi. 

Oshqozon osti bezi kasalliklari profilaktikasi

Oshqozon osti bezi patologiyasi profilaktikasiquyidagilarni koʻzda tutadi: 

• Alokogol iste’mol qilishni toʻxtatish. alkogol kasallik sababchisi hisoblanmagan taqdirda ham, tuzalib ketguncha alkogol iste’molini toʻxtatish zarur. 
• Chekishni tashlash. Agar cheksangiz, chekishni tashlang. Agar chekmasangiz, chekishni boshlamang. 
• Yogʻsiz (tahminan kunisha 30 g) ovqatlardan iborat parhezni tanlash. Svarxil mevalar va sabzavotlardan, donli mahsulotlardan va yogʻsiz oqsildan iborat parhezni tanlang. 
• Koʻp miqdorda suyuqlik iste’molqiling. Pankreatit suvsizlanish illati bilan kechishi mumkin, shu sababli kun boʻyi koʻproq suv ichib yuring. SHisha idishga solingan suvni yoningizda olib yursagiz, yanada yaxshi. 
• Kreon^® kabi ferentli preparatlar bilan davolash, ayniqsa koʻp yoʻqotiladigan haolatlarda yetarli miqdorda suyuqlik iste’mol qilinishini talab etadi. Suyuqlik yetishmovchiligi qabziyatni kuchaytirishi mumkin⁵.